ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΡΙΓΑΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΡΙΓΑΝΕΛΑΙΟ

Τα αιθέρια έλαια της ρίγανης

Τα αποτελέσματα των μέχρι σήμερα ερευνητικών εργασιών στον Ελληνικό χώρο έδειξαν ότι τα διαφορετικά είδη “ρίγανης” παρουσιάζουν ένα μεγάλο εύρος στην περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια και το περιεχόμενο τους σε καρβακρόλη  (το δραστικό συστατικό που ζητείται) όπως φαίνεται στον Πίνακα.

Πίνακας : Περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια και καρβακρόλη διαφορετικών ειδών  ρίγανης

Είδη	Περιεκτικότητα σε αιθέριο έλαιο (mL 100 g-1 ξηρού βάρους)	Διεθνές Εμπορικό Όνομα	Περιεκτικότητα σε καρβακρόλη (% του συνολικού αιθερίου ελαίου)
1.   Coridothymus capitatus	1.0 - 3.5	Spanish oregano	45.0 - 81.0
2.   Satureja thymbra	1.0 - 4.0		3.0 - 21.0
3.   Origanum onites	1.8 - 4.5	Turkish oregano	51.0 - 84.5
4.   Origanum vulgare subsp. vulgare	0.1 - 0.3		< 2%
5.   O. vulgare subsp. viridulum	0.3 - 0.9		40.0 - 45.0
6.  O. vulgare subsp. hirtum	3.0 - 8.2	Greek oregano	60.0 - 95.0

 Γιατί Ελληνική Ρίγανη : Origanum vulgare subsp. Hirtum

Το πλέον ποικιλόμορφο υποείδος του είναι το O. vulgare subsp. hirtum που θεωρείται διεθνώς ως το καλύτερο “είδος ρίγανης”.  Aυτό είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε αιθέρια έλαια και μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλες αποδόσεις που φθάνουν τα 8.2mL 100g^-1 ξηρού βάρους (8,2%). Να σημειωθεί ότι παρόμοιες τιμές περιεκτικότητας σε αιθέριο έλαιο δεν έχουν αναφερθεί σε κανένα άλλο αρωματικό φυτό στον κόσμο.

Το O. vulgare subsp. vulgare από την άλλη μεριά, είναι πολύ φτωχό σε αιθέρια έλαια τα οποία χαρακτηρίζονται από πολύ μικρή συμμετοχή καρβακρόλης. Έτσι, η εμπορική αξία των φυτών “ρίγανης” που ανήκουν στο υποείδος αυτό είναι πολύ μικρή.

Το O. vulgare subsp. viridulum παρουσιάζει μία ενδιάμεση συμπεριφορά σε σχέση με την παραγωγή αιθερίων ελαίων και την ποσότητα καρβακρόλης.

Η ελληνική ρίγανη (O. vulgare subsp. hirtum )πλεονεκτεί σε σχέση με την Ισπανική και την Τουρκική στο ότι περιέχει μεγαλύτερη ποσότητα αιθέριου ελαίου, που κυμαίνεται από 3.0-8.2 mL/100g ξηρού βάρους. Αυτό οφείλεται στη γεωγραφική θέση και το κλίμα της Ελλάδας.  Επίσης το υποείδος hirtum (Greek oregano) που επιλέχθηκε για καλλιέργεια διακρίνεται για την υψηλή περιεκτικότητα σε καρβακρόλη (60-95%) στην οποία αποδίδονται οι παρακάτω βιολογικές δράσεις: αντιαθηροσκληροτική, αναισθητική, αντιαλτσχάιμερ, αντιδιουριτική, αντιβακτηριδιακή, αντισηπτική, αντιφλεγμονώδης, αντιοξειδωτική, αντισπασμοδική, εντεροχαλαρωτική, αρωματική, μυκητοκτόνος, νηματοδοκτόνος, αντιρευματική κ.α.

Η ρίγανη καλλιεργείται για τη χρησιμοποίησή της ως μπαχαρικό (Dried oregano - Whole or ground leaves) σε πολλές περιοχές, κυρίως εκτός Ελλάδος, και ονομάζεται «μπαχαρικό της πίτσας» για τον προφανή λόγο που υποδηλώνει ο όρος : χρησιμοποιείται πάρα πολύ στις πίτσες σαν ένα μπαχαρικό που δίνει εξαιρετική γεύση. Στην κουζίνα η ρίγανη καταλαμβάνει περίοπτη θέση αφού χρησιμοποιείται πάρα πολύ και κυρίως σε ψητά κρεατικά και σε σαλάτες.

 Η ρίγανη καλλιεργείται επίσης για την παραλαβή του αιθέριου ελαίου (Oregano essential oil). Τα αιθέρια έλαια των διαφορετικών “ειδών ρίγανης” έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες και χρησιμοποιούνται ως συντηρητικό στη βιομηχανία τροφίμων (ιδιαίτερα συχνά στα αλλαντικά). Τελευταία μάλιστα έχει επεκταθεί η χρήση της από βιομηχανίες παραγωγής τροφίμων και «σνάκς», οι οποίες χρησιμοποιούν τα αιθέρια έλαια για να προσθέσουν τη γεύση της ρίγανης στα προϊόντα τους (πατατάκια, σάλτσες κ.α.).

 Επίσης, πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι αυτά χαρακτηρίζονται από ισχυρή αντιμικροβιακή δράση και για το λόγο αυτό διαπιστώνεται έξαρση ζήτησης για την παραγωγή σκευασμάτων πρόσθετων στις ζωοτροφές στη χοιροτροφία και την πτηνοτροφία

Ένας επίσης πάρα πολύ σημαντικός σκοπός για τον οποίο καλλιεργείται η ρίγανη είναι για το αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία φαρμάκων και αρωμάτων, κάνοντας χρήση των εξαιρετικών ιδιοτήτων του που προαναφέρθηκαν.

Αιθέρια Έλαια των MAP ως Συντηρητικά Τροφίμων

Τα τελευταία χρόνια τα βότανα άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως φυσικά πρόσθετα στα τρόφιμα έναντι των χημικών προσθέτων, επειδή αυτά έχουν κατηγορηθεί ότι μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή του καταναλωτή. Η ρίγανη (Origanum vulgare ssp hirtum), το θυμάρι (Τhymus vulgaris) και άλλα είδη MAP που απαντούν στην ελληνική φύση και η χρήση τους ως φυσικών προσθέτων στα τρόφιμα ερευνάται τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτά τα είδη είναι πλούσια σε φαινόλες που χαρακτηρίζονται από σημαντικές αντιμικροβιακές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η καρβακρόλη και η θυμόλη είναι οι δύο κυριότερες φαινόλες που ανευρίσκονται σε μεγαλύτερη αναλογία στη ρίγανη και το θυμάρι. Η ρίγανη, το θυμάρι παρουσιάζουν σημαντικές αντιμικροβιακές ιδιότητες κατά διαφόρων παθογόνων μικροοργανισμών των τροφίμων, όπως Staphylococcus aureus, E. coli, E. coli O157:H7, Salmonella typhimurium, Yersinia enterocolitica, Campylobacter jejuni ή Listeria monocytogenes. Σημαντική είναι και η αντιμυκητιακή δράση των βοτάνων αυτών κατά μυκήτων, όπως Aspergillus spp. και Candida spp. που μπορούν να αναπτυχθούν στα τρόφιμα και να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία του καταναλωτή. Οι αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές τους ιδιότητες έχουν διαπιστωθεί τόσο σε in vitro πειράματα όσο και σε πειράματα με τρόφιμα. Η χορήγηση του αιθέριων ελαίων της ρίγανης με την τροφή σε όρνιθες και ινδόρνιθες,  βρέθηκε ότι προστατεύει το λίπος του κρέατός τους από την οξείδωση, στη διάρκεια της συντήρησής του στην ψύξη ή την κατάψυξη.

Αιθέρια Έλαια των MAP ως Συντηρητικά Καλλυντικών

Η εμπόδιση της ανάπτυξης μικροοργανισμών κατά την παραγωγή και την αποθήκευση των καλλυντικών μπορούν να εξασφαλιστούν με καλές συνθήκες υγιεινής και μέσω GMP (good manufacturing practice). Παρόλα αυτά το πρόβλημα της μόλυνσης των καλλυντικών, κυρίως λόγω μούχλας, αντιμετωπίζεται με την χρησιμοποίηση μιας ομάδας οργανικών μορίων, παραγώγων του παρα-υδρόξυ-βενζοϊκού οξέος, γνωστά με την ονομασία parabens, τα οποία παρέχουν επαρκή προστασία όπου χρησιμοποιήθηκαν.

Στο πρόσφατο παρελθόν, η τοξικολογία των parabens αναθεωρήθηκε στην E.E. και τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με την αναθεώρηση αυτή τα parabens συνεχίστηκε μεν η χρήση τους στη συντήρηση των τροφίμων, αλλά επαναπροσδιορίστηκαν τα όρια για την ασφαλή χρήση των ουσιών αυτών (όριο 0,1%w/w για methyl- και propyl- paraben στα τρόφιμα).

Οι διφορούμενες απόψεις που επικρατούν σχετικά με την απόλυτα ασφαλή χρήση των parabens δημιουργούν την ανάγκη εύρεσης νέων τρόπων και μεθόδων συντήρησης των καλλυντικών. Ένας από τους μελλοντικούς εναλλακτικούς δρόμους δείχνει να οδηγεί στον χώρο των φυσικών προϊόντων.

Στις μέρες μας, οι καλά ενημερωμένοι καταναλωτές προτιμούν καλλυντικά παρασκευασμένα με φυσικά συστατικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχημένης ελληνικής επιχείρησης που χρησιμοποιεί αιθέρια έλαια  MAP στα προϊόντα της είναι η APIVITA S.A. η οποία έχει μια σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα.

Τα τελευταία χρόνια, μελέτες δείχνουν ότι συστατικά όπως τα αιθέρια έλαια, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως συντηρητικά, είτε μόνα τους, είτε σε συνδυασμό με κάποιο άλλο συνθετικό συντηρητικό, το οποίο προφανώς θα χρησιμοποιηθεί σε μικρότερη συγκέντρωση στο προϊόν.

Η χρήση των αιθέριων ελαίων ως συντηρητικά των καλλυντικών μπορεί να εμφανίσει μια σειρά από πλεονεκτήματα, όπως η προσφορά ενός ελκυστικού αρώματος στο προϊόν, εγγυήσεις προστασίας από αρκετούς μικροοργανισμούς, αλλά και ενίσχυση των δερματολογικών ιδιοτήτων και της συντήρησης του τελικού προϊόντος. Θετική επίδραση έχει και στην εμπορική εικόνα του προϊόντος.

Η νομοθεσία για την πιστοποίηση και τυποποίηση  των πρόσθετων αιθέριων ελαίων MAP στα τρόφιμα διέπεται από τον Ελληνικό Κώδικα Τροφίμων και Ποτών υπό την εποπτεία του ΕΛΟΤ και του ΕΦΕΤ και είναι πλήρως εναρμονισμένη με τους κανονισμούς της Ε.Ε.

Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο το κανονιστικό πλαίσιο διαμορφώνεται με τη μορφή κανονισμών  από την Technical Committee ISO TC 34, “food products”, Subcommittee SC7 “Spices and condiments”, ενώ σε διεθνές επίπεδο ο FAA/WHO επιλαμβάνεται της έγκρισης χρήσης των πρόσθετων στα τρόφιμα επισημαίνοντας   ότι είναι σε καθεστώς συνεχούς αναθεώρησης κι ελέγχου για θέματα ασφάλειας καταναλωτή.            

Όπως  περιγράφεται παραπάνω πολλές φορές επιχειρήθηκε να καλλιεργηθεί το υποείδος O. vulgare subsp. Hirtum σε άλλες χώρες με γενετικό υλικό από την Ελλάδα με πολύ φτωχά αποτελέσματα στα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά στην περιεκτικότητα αιθέριων ελαίων (1-2%) και της καρβακρόλης (40-50%).  Συγκεκριμένα, αναφέρονται προσπάθειες που έγιναν στην Ολλανδία και τη Ρωσία για καλλιέργεια του υποείδους Hirtum, κι ενώ στην Ελλάδα οι αποδόσεις ήταν 6% σε αιθέριο έλαιο και 90% σε καρβακρόλη, στην Ολλανδία και τη Ρωσία οι αποδόσεις έπεσαν, από το 3^ο έτος καλλιέργειας και μετά, σε 1,5-2% σε αιθέριο έλαιο και 50% σε καρβακρόλη.

Όσον αφορά στις άλλες Μεσογειακές χώρες, η κύρια παραγωγική δραστηριότητα στην παραγωγή ρίγανης και ριγανέλαιου παρατηρείται στην Ισπανία και την Τουρκία αλλά τα δεδομένα των ποσοτικών και ποιοτικών μεγεθών απόδοσης δεν συγκρίνονται με τα αντίστοιχα Ελληνικά όπως εμφανίζεται και στον Πίνακα. Είναι πολύ συνηθισμένο η παραγόμενη ρίγανη στις χώρες αυτές να «βαπτίζεται» Greek oregano για να διευκολύνεται η εμπορική διακίνηση.